Manifest maatschappelijke coalitie Over Informatie Gesproken
Signaleren, agenderen en aanjagen
De maatschappelijke coalitie Over Informatie Gesproken maakt zich hard voor een samenleving waarin burgers en overheid een gelijkwaardige informatierelatie hebben. Eppo van Nispen tot Sevenaer, ambassadeur van de coalitie: “Natuurlijk moeten we dit aanpakken met een maatschappelijke coalitie. Want het is een opgave voor ons allen.”
Tekst Marieke Vos
Beeld Nina Schollaardt
Als het over overheidsinformatie gaat, dan gaat het vaak over wat de overheid moet doen om haar informatiehuishouding te verbeteren. De opgave is echter breder dan dat, zo concludeerde de Raad van State in een ongevraagd advies. Jacqueline Rutjens, directeur van het Rijksprogramma voor Duurzaam Digitale Informatiehuishouding (RDDI) en mede-initiatiefnemer van de maatschappelijke coalitie Over Informatie Gesproken: “De Raad van State stelt dat de burger betrokken moet worden. Want het gaat niet altijd om de informatiehuishouding, maar om de informatierelatie tussen overheid en burgers en bedrijfsleven. Dat is de reden voor het vormen van de maatschappelijke coalitie, want dat is een platform waar we die informatierelatie aan de orde kunnen stellen.”
Overzicht en samenhang
De coalitie is een samenwerkingsverband van maatschappelijke organisaties, wetenschap, overheden en bedrijven die de informatierelatie met de overheid willen verbeteren. De aftrap van de coalitie was op het ECP Jaarfestival 2021. Op het ECP Jaarfestival 2022 werd een manifest met zeven zorgen en zeven oplossingen gepresenteerd, waarmee de coalitie nu verder gaat (zie volgende pagina). De coalitie wil agenderen, verbinden en overzicht creëren, vertelt Frank van Ierssel, secretaris en voorzitter van de maatschappelijke coalitie Over Informatie Gesproken: “Er gebeurt ontzettend veel op het gebied van de informatiehuishouding van de overheid. Met het actieplan Open op Orde, het Programma Open Overheid en alles wat Arre Zuurmond als regeringscommissaris Informatiehuishouding doet. Daarnaast zijn er maatschappelijke initiatieven en partijen die werken aan een betere informatierelatie, zoals de Open State Foundation en de Alliantie Digitaal Samenleven. Wij willen als maatschappelijke coalitie deze partijen met elkaar verbinden, overzicht creëren en in samenhang tot resultaten komen.”
We gaan niet zelf initiatieven starten die al ergens lopen, we willen dan juist de verbinding leggen
Frank van Ierssel
Zorgen én oplossingen
De afgelopen tijd heeft de maatschappelijke coalitie precies dat gedaan: partijen bij elkaar brengen. Het organiseerde diverse sessies, onder meer een ontbijtsessie over de Wet open overheid, in samenwerking met Arre Zuurmond en iBestuur. Het perspectief van de burger, als ontvanger van de informatie, stond daarbij centraal. Ook reikte de coalitie voor het eerst de Transparantieprijs Over Informatie Gesproken uit, bedoeld om goede initiatieven in het zonnetje te zetten die bijdragen aan een betere informatierelatie tussen overheid en burger. En het manifest werd opgesteld, met zeven zorgen en zeven oplossingen, waar de coalitie met alle betrokken partners aan gaat werken. Ook daarvoor gaat het de samenwerking opzoeken. Van Ierssel: “We gaan niet zelf initiatieven starten die al ergens lopen, we willen dan juist de verbinding leggen. Bijvoorbeeld door het burgerperspectief meer in te brengen bij een overheidsprogramma dat daar nog naar op zoek is. Of een link leggen met een kennisinstelling of bedrijf. Daar zijn wij een platform voor, deze partijen zijn bij ons aangesloten.”
Menselijke maat
De komende tijd wordt een uitvoeringsagenda opgesteld, inclusief te behalen resultaten, die de activiteiten vanuit de maatschappelijke coalitie richting gaat geven. Van Ierssel: “Het zou best kunnen dat wij de partij zijn die vooral het overzicht en de samenhang geeft en de lijntjes tussen diverse programma’s en initiatieven legt. Als we op die manier een betere informatierelatie tussen overheid, burgers en bedrijfsleven realiseren, dan hebben we al veel toegevoegde waarde.” Eppo van Nispen tot Sevenaer, ambassadeur van de maatschappelijke coalitie Over Informatie Gesproken en directeur van het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid, concludeert: “Als je het over informatie hebt, dan gaat het vaak over systemen. Maar waar het eigenlijk om gaat is de relatie met de burger en daarin is de menselijke maat heel belangrijk. Als maatschappelijke coalitie houden we die waarde stevig in het oog. Daar zullen we bovenop zitten bij alle initiatieven die er zijn voor het verbeteren van de informatierelatie en de informatiehuishouding.”
Het volledige manifest is te vinden op de website van RDDI: www.overinformatiegesproken.nl
7 zorgen
1
De menselijke maat is zoek
Besluitvorming wordt in toenemende mate gestuurd door algoritmes wat soms leidt tot discriminatie of uitsluiting. Ambtenaren hebben onvoldoende ruimte om maatwerk te bieden. Om gebruik te maken van rechten en inzicht te krijgen in het handelen van de overheid hebben burgers steeds complexere digitale vaardigheden nodig.
2
Informatie-asymmetrie
De overheid beschikt over veel informatie over het doen en laten van burgers. Andersom hebben diezelfde burgers nauwelijks zicht op welke gegevens over hen worden bijgehouden en waar deze voor worden gebruikt. Tegelijkertijd hebben burgers soms ook te hoge verwachtingen van de overheid.
3
Achterblijvende informatierechten
Betere afspraken over wat we in redelijkheid van elkaar mogen verwachten zijn gewenst. Een sterkere informatierechtspositie van burgers ten opzichte van de overheid en van bedrijven is dringend nodig.
4
Gebrekkige openbaarheid
Het niet tijdig beschikbaar stellen van overheidsinformatie ondermijnt de transparantie en het toezicht op het overheidshandelen dat van essentieel belang is voor een goed functionerende democratie. Het is wenselijk dat actieve openbaarmaking vanuit een maatschappelijk perspectief wordt benaderd.
5
Overleg met de buitenwereld verloopt moeizaam
De informatierelatie ontstaat al tijdens probleemverkenningen en beleidsvorming; juist in die fase kan er veel meer relevante informatie gedeeld worden.
6
Leren lukt maar mondjesmaat
In meer dan de helft van alle parlementaire onderzoeken van de laatste dertig jaar wordt gewezen op gebreken in de informatievoorziening. Ook zijn er allerlei rapporten uitgebracht over leren van parlementair onderzoek. Toch lukt het niet om deze lessen in de praktijk te brengen. De overheid lijkt geen zicht te hebben op de informatiebehoeften van burgers, journalisten en organisaties.
7
Vertrouwenscrisis
Er is veel onderling wantrouwen, mede ontstaan door digitalisering. Alle betrokken partijen hebben hierin een rol te nemen, waarbij de overheid een bijzondere verantwoordelijkheid heeft.
7 oplossingen
1
De burger is eigenaar van zijn eigen informatie
We willen een portaal voor burgers waar zij kunnen zien welke data overheden over hen hebben, hoe zij deze gebruiken, met wie zij deze delen en met welk doel. Realisatie: 2027. Daarnaast wordt binnen 5 jaar een uitvraag onder burgers gedaan waarin zij zich kunnen uitspreken over het delen van informatie.
2
Toegankelijkheid verbeteren
Een goed informatiesysteem zorgt ervoor dat burgers en organisaties optimaal van informatie zijn voorzien, zodat ze kunnen handelen op basis van lokaal of nationaal beleid.
3
Gelijkwaardige informatiepositie burgers
Burgers moeten als slachtoffer van overheidshandelen of procespartij toegang krijgen tot dezelfde overheidsinformatie als de overheid zelf. Daarbij gelden uiteraard uitzonderingen, zoals de AVG, gegevens over een strafrechtelijk onderzoek of de veiligheid van de staat.
4
Verbeteren actieve en passieve openbaarheid
De overheid deelt actief informatie met burgers, zoals bepaald in art. 3.1 van de Woo. Vanaf 2024 worden veelgevraagde documenten binnen 8 weken actief openbaar gemaakt. Binnen een jaar moeten de doorlooptijden van Woo-verzoeken sterk verkort zijn: 75 procent van de verzoeken wordt dan binnen 42 dagen afgehandeld.
5
Dialoog over informatiebehoeften en onderzoek
We gaan met belangenorganisaties van burgers in gesprek om hun behoeften te achterhalen over het verstrekken, inzien en vernietigen van informatie. We vormen een platform voor ontwerpend onderzoek en advies op het gebied van de informatierelatie tussen overheid en samenleving.
6
Bewustzijn, opleiding, cultuurverandering en experimenten
We creëren bewustzijn over de waarde van informatie. We jagen aan dat er lesmateriaal wordt ontwikkeld over het belang van het werken met open, toegankelijke, eenvoudige en duidelijke informatie. Ook stimuleren we opleidingen en een cultuurverandering waarbij het uitgangspunt is dat ambtenaren primair handelen vanuit het belang van de samenleving.
7
De ambtelijke eed wordt aangepast
In de oude ambtseed staan op het gebied van informatie vooral beloften over geheimhouding. In aanvulling daarop pleiten we voor het opnemen van beloften over transparantie. Ook vinden we het belangrijk dat in de ambtseed de eigen verantwoordelijkheid van de ambtenaar tot uitdrukking komt.
Deel dit artikel:
