T-Systems | Digitale soevereniteit met Europese technologie

Deze agents bieden concrete ondersteuning bij uiteenlopende interne processen. Zo is er de ‘Versimpelaar’, die teksten automatisch omzet naar B1- of B2-niveau, de ‘Toekenner’ voor het proces rond subsidieaanvragen, en de ‘Woo-assist’ voor het efficiënt afhandelen van Woo-verzoeken, thematische expertbots (bijv. stikstof), een fondszoeker en meer…

 Bij de Provincie Limburg draait GovChat-NL onder de naam Limburgse AI Chat Assistent (LAICA ). Ruim 800 medewerkers maken daar inmiddels gebruik van deze bewezen digitale assistent.

Veel overheidsorganisaties oriënteren zich op de inzet van AI om het ambtelijk werk efficiënter te maken. De presentatie kon dan ook op veel belangstelling rekenen. ‘Ga niet opnieuw het wiel uitvinden’ was de boodschap van Bart Verlinden, senior adviseur bij de Provincie Limburg.

Laten we succesvolle innovaties vooral opschalen. Maak gebruik van GovChat-NL, het is open source en gratis beschikbaar voor alle overheden via GitHub. De Provincie Limburg werkt al samen met andere partijen om het initiatief te delen, zowel met andere provincies als gemeenten.

Een soevereine rijkscloud is er voorlopig nog niet, maar je kunt nu al maatregelen nemen om meer autonoom en wendbaar te worden, stelt Muijrers. Als het gaat om dataclassificatie, prestaties, beheersbare kosten én digitale soevereiniteit moet je de workload op de juiste plek leggen.

Daarbij maakt hij onderscheid tussen Public Cloud, Sovereign Cloud en Private Cloud. Hoe hoger de eisen aan technische autonomie en databeveiliging, hoe meer soevereine controls je wilt hebben.

Public Cloud wordt geleverd door partijen als AWS, Google en Microsoft. KPN biedt Sovereign Cloud en Private Cloud, waarbij geschakeld wordt tussen verschillende hyperscalers.

‘Speel maar met de markt’, suggereert hij de deelnemers aan de sessie. Maar ga aan de slag. Neem je positie in. Zet de kaders neer vanuit je eigen visie en strategie op het gebied van data, security, autonomie en weerbaarheid. Maak darop je plan en ga het gesprek aan met de markt. ‘Er is meer mogelijk dan je denkt.’

Ed Schravesande, managing director Roxit, Sander de Vries, product owner Roxit en Gertjan van Beijnum, manager informatie- en procesmanagement gemeente Utrecht, vertelden hoe hun community aanpak hielp om als partners om te gaan met onbekendheid en complexiteit bij de implementatie van de Omgevingswet.

Onder leiding van Mustafa Kedilioglu (I-Interim Rijk) gingen deelnemers in gesprek over stellingen waarin gelijkwaardigheid en het balanceren tussen vertrouwen en controle centraal stonden.

Een belangrijk inzicht kwam van de groep van Richard Vielvoije, directeur Rijksorganisatie Ontwikkeling Digitalisering en Innovatie: ‘Gelijkwaardigheid is niet hetzelfde als gelijkgeaardheid.’ De context waarin je opereert is bepalend en moet je van elkaar kennen. In een gelijkwaardige relatie moeten bovendien beslissingen kunnen worden genomen, ook bij uiteenlopende belangen.

Een tweede conclusie was dat vertrouwen onmisbaar is. Het groeit met de tijd, maar kan alleen ontstaan in een transparante omgeving, misschien wel dé randvoorwaarde. Toen Kedilioglu de vraag opwierp of dit haalbaar is, reageerde een deelnemer overtuigend: ‘Het zal wel moeten, juist transparantie maakt de community-aanpak succesvol.’

Het blijkt een proces waarbij vaak niet alleen het werk van de technici, maar vooral ook de rol van bestuurders bepalend is. Als gemeenten, ook in het kader van de NDS, een versnelling willen maken, moet er meer samengewerkt en vooral van elkaar geleerd worden.

Bestuurders die meerjarig durven investeren en strategische keuzes maken, bijvoorbeeld als het gaat om standaardisatie van processen, en de organisatie de ruimte geeft om te leren, zorgen doorgaans voor het beste resultaat, is de stelling.

Een groeiende groep van gemeenten sluit zich aan bij de Common Ground -beweging, vertelt Martin Pronk, communitymanager Common Ground bij VNG-realisatie. Nu is het tijd voor opschaling.

Hierbij is ook een goede samenwerking met de markt van belang. Binnenkort vind een conferentie plaats. Daar zijn een aantal marktpartijen voor uitgenodigd, zowel de grotere bekende partijen als kleinere wat minder bekende leveranciers. Ook zij omarmen de ontwikkeling naar Common Ground. Maar om een gezonde markt te creëren moeten wel goede afspraken gemaakt worden.

‘Kijk naar het team’, zegt Hans Deijkers, implementatie expert bij TCS. ‘Wat heb jezelf in huis en wat moet je extern inhuren?’ Het Rijk is over het algemeen wel gewend om externe capaciteit in te huren, bijvoorbeeld op het gebied van architectuur. Provincies en gemeenten hebben dezelfde behoeften. Wellicht zouden er bredere pools ingericht moeten worden? Overheden zouden zo meer gebruik kunnen maken van elkaars kennis en kunde.

De overheid moet bezuinigen op externe inhuur, maar intern aantrekken en opleiden wordt ook risicovol geacht, want wie profiteert ervan? ‘Voor je het weet stappen ze over naar het bedrijfsleven’. Maar volgens voormalig CIO Rijk en nu TCS, Lourens Visser, moeten we daar niet te bang voor zijn.

De inrichting van één digitale werkomgeving voor ambtenaren is volgens TCS een belangrijke factor in de ontwikkeling van één overheid. Met optimale digitale ondersteuning kunnen zij werken. Het is geen “heilige graal”, maar ‘zo kunnen overheden wel meer gebruikmaken van schaalvoordelen.’

Een voorbeeld van een project dat volgens de FAIR-methodiek is opgezet. FAIR, dat staat voor’ Framework for Agile, Innovative & Responsible IT Development’ is ontwikkeld om publieke organisaties te helpen verantwoord om te gaan met nieuwe technologieën. Verantwoord in die zin dat juridische, ethische, sociale en technologische aspecten al in een vroeg stadium meegenomen worden in de ontwikkeling van IT-oplossingen.

Capgemini wil samen met bestuurders en beleidsmakers barrières doorbreken in publieke AI-toepassingen. ‘We zijn aan het pionieren’, vertelt GovTech Expert, Frederik Peters, ‘om zo op een verantwoorde manier met deze experimentele technologie tot maatschappelijke vernieuwing te komen.’

AIWitness is hierbij een inspirerend voorbeeld volgens Pablo Derksen, Capgemini Head of Public Sector, ‘in deze IT-oplossing zijn ethische en juridische aspecten zodanig geïntegreerd dat de besluitvorming onderbouwd en goed inzichtelijk is, wat de acceptatiegraad uiteindelijk verhoogt.’ Dat is overigens niet alleen in de strafrechtketen van belang, maar ook als het gaat om het toekennen van vergunningen. Je moet erop kunnen vertrouwen dat AI op een verantwoorde wijze gebruikt wordt.

Conclusie: er moet een fundamentele verandering van organisaties en hun processen plaatsvinden om digitale innovaties maximaal toe te kunnen passen. De ambitie: ieder individueel waterschap is in 2029 toegerust om datagedreven te werken en digitale innovaties passend in te zetten voor hun opgaves.

Hoe monitor je de voortgang van de digitale transformatie? Die vraag stond centraal in de breakoutsessie met o.a. Vincent Lokin, bestuurder bij waterschap De Dommel. Nou, dat doen ze met behulp van “Bedrijfsvergelijkingen” met open vragen. Dit wordt niet ingezet als een prestatie benchmark waar je op afgerekend kunt worden, maar als een monitor waarbij een vinger aan de pols wordt gehouden in de “digitale groei” van de organisatie.

En om van elkaar te leren. Want, is de conclusie, het gaat niet om de digitale transformatie op zich, maar om de mate waarin deze bijdraagt aan de taken van de waterschappen.

In het kader van de NDS focust het gesprek zich op de vraag: “Wat kan centraal, wat moet lokaal?” Is het innen van gemeentelijke belastingen vergelijkbaar met het innen van boetes door het CJIB?

Jan Geert Bakker, Directeur Dienst Belastingen Amsterdam, wijst erop dat het CJIB vrij strikt en rigide werkt. Op gemeentelijk niveau moet sociaal maatwerk mogelijk blijven.

Ronald Damhof, CDO van het ministerie van JenV doet de suggestie om een centraal schuldenoverzicht te ontwikkelen voor de burger, waarin zowel gemeentelijke als landelijke schulden cq. belastingen op een rij gezet worden. Een mijnschuldenoverzicht op basis waarvan dan een betalingsregeling getroffen kan worden. ‘Misschien moet Wehkamp daar dan ook maar bij aansluiten’ suggereert een van de deelnemers.

Conclusie is in ieder geval dat het uniformeren en standaardiseren maatwerk niet in de weg hoeft te staan. Er ontstaan juist meer mogelijkheden is de stelling. Je moet als organisatie een stukje eigenheid afstaan, maar je krijgt er flexibiliteit voor terug. Het is van belang dat geïnvesteerd wordt in generieke, leverancier onafhankelijke processen. Dat levert betrouwbare software en leidt tot efficiëntere processen. Het geeft ook niet één bepaalde leverancier een voorsprong.

‘Centric investeert door de jaren heen in standaardsoftware’, vertelt Maarten Hillenaar, algemeen directeur Public bij Centric. ‘Alle leveranciers zijn geholpen met generiek beschreven processen. Daarmee creëren we geen eenheidsworst, maar maken we het juist mogelijk specifieke wensen te honoreren. Op die generieke processen kan de ICT-leverancier immers zelf aanvullingen bouwen om aan specifiek wensen van klanten te voldoen.’

Vlaanderen wil een slimme, efficiënte en veilige digitale regio worden door een transformatie naar de overheid als platform. Daarbij wordt AI ingezet om de interne werking en externe dienstverlening te verbeteren, uiteraard op een verantwoorde manier. Lokale overheden worden ondersteund met diensten van Digitaal Vlaanderen, een agentschap dat digitale transformatieprojecten begeleid. 

Vlaanderen  koos ervoor om 10.000 ambtenaren te voorzien van een AI-copiloot via Microsoft 365 Copilot: de grootste deal in Europa tot nu toe. Inzet is de digitale transformatie van de Vlaamse overheid versnellen. Opmerkelijk, want de Nederlandse overheden worstelen juist met privacyrisico’s die hiermee gepaard gaan. 

Samen met Anna van den Breemer, Partner AI bij EY, ging  Vanderstraete in gesprek met deelnemers over de belangrijkste lessen die Vlaanderen biedt voor de Nederlandse Digitaliseringsstrategie die deze zomer gelanceerd is.

Vanderstraete merkte op dat Nederland een meer topdown-strategie inzet, terwijl Vlaandere bottom up werkt, waarbij ze inzetten op voorbeeldwerking met behulp van koplopers en good practices. ‘En wie dan niet meewil’, is de vraag uit de zaal? ‘Dan gaan we op zoek naar de zwakste schakel om de betreffende organisatie nog meer te motiveren’, antwoordt Vanderstraete. En tja, uiteindelijk komt er toch een verplichting tot het toepassen van standaarden. 

Jurry de la Mar, hoofd International Sales, Public Sector bij T-Systems, vertelt over de ontwikkeling van Copernicus Data Space, een aardobservatieprogramma van de Europese ruimtevaartorganisatie ESA en de Europese Commissie. Door de infrastructuur, zoals satellieten en grondsegmenten, in Europese handen te houden behoudt de EU controle over de toegang tot en het gebruik van deze strategische informatie.

In 2014 ging de eerste satelliet live. Momenteel zweven acht satellieten van Copernicus (“Sentinels”) in een baan om de aarde. In de toekomst volgen er meer. 

Iedere satelliet had oorspronkelijk een eigen silo binnen een datacenter, vertelt De la Mar, maar dat was lastig voor gebruikers. T-Systems ontwikkelde toen centrale datahubs: “open acces hubs”, waardoor het veel gemakkelijker werd om bij de verschillende data te komen. 

Hierna volgde een reorganisatie van de dataproductie met cloudtechnologie. De huidige Copernicus Data Space is een Europese multi-cloud voor interactieve analyses. Het aantal actieve gebruikers is gegroeid naar meer dan een half miljoen. De soevereiniteit wordt bewaakt door ervoor te zorgen dat de data-opslag en verwerking binnen de EU gebeurt en voldoet aan Europese wet- en regelgeving.

Er werd een nieuwe datastrategie opgesteld, waarbij RWS zoveel als mogelijk zelf de regie over de eigen data wilde krijgen met inzet van een hybride multi-cloud platform.

Dat leidde wel tot een rechtszaak met de toenmalige leverancier VMware, dat na de overname door Broadcom abonnementen een nieuw (en vooral duur) licentiemodel. RWS won, de komende twee jaar moet VMware RWS blijven ondersteunen, ook als ze straks geen licentie meer afnemen bij de softwareverkoper. Schutte: ‘Je wilt de flexibiliteit hebben om naar een andere leverancier over te stappen.’

RWS beschikt over een eigen datacenter van Rijksoverheid (Data-ICT-Dienst). Samen met Red Hat wordt een eigen multi-cloud voorziening ingericht en de data documentatie geoptimaliseerd. Daarna kan AI en data delen een vlucht krijgen. ‘Over vijf jaar hebben we volledig ownership en kunnen we onze regierol goed uitvoeren. Dan beschikken we over flexibel IT-landschap, extra beveilig door Bring Your Own Key.’ 

Met Phaedra Kortekaas, Managing Director Benelux bij SAS, gaat Schutte vervolgens in gesprek met deelnemers over de bestuurlijke en technologische randvoorwaarden voor datagedreven werken in het publieke domein. ‘Zou een gezamenlijke datastrategie op Rijksniveau voordelen kunnen opleveren?’